ขั้นตอนในการทำเครื่องถม ถมเงิน ถมทอง เครื่องถมเมืองนคร การทำเครื่องถม ถมเงิน ถมทอง เครื่องถมเมืองนคร
ขั้นเตรียมน้ำยาถม
สำหรับน้ำยาถม มีวิธีทำ คือ ขันแรกช่างถมจะต้องหลอมซึ่งช่างถมเรียกว่า “กุมน้ำยา” ขึ้นก่อน
ตัวยาถมมีส่วนผสมของโลหะ 3 ชนิด คือทองแดงบริสุทธิ์ 1 ตะกั่วอย่างดี 1 และเงินแท้อีก 1
นำโลหะทั้งสามอย่างมาผสมกันตามส่วนใส่ในเบ้าที่มีฝาปิด ใส่ในเตาสูบหลอมจนเนื้อโลหะผสมเข้ากันดี คือละลายเข้าเป็นเนื้อเดียวกันใช้ความร้อนประมาณ 300 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 4 ชั่วโมง ยาถมมีลักษณะแข็งสีดำเป็นนิลขึ้นเงามัน เคลือบสีน้ำเงินอ่อนๆ เนื้อคล้ายโลหะชนิดหนึ่ง แต่ทุบบดให้ละเอียดเป็นผงได้ ทำเป็นแท่งๆไว้ ตามแท่งที่มีรอยยาวๆ ไม่ขาดตอนจึงนับว่าเป็นยาถมดี มีจุดหลอมเหลวต่ำกว่าจุดหลอมตัวของเงินหรือทองแท่ง ยาถมนี้เมื่อเวลาจะใช้จะต้องนำมาบดทุบให้ละเอียดก่อนแล้วคลุกด้วยน้ำประสานทอง จนเป็นยาถมสำหรับนำไปลงถมแล้ว
วิธีการทำถมเงิน
กระบวนการทำถมเงินอย่างละเอียด ที่ชาวนครศรีธรรมราชทำกัน มีดังนี้
1. ขั้นผสมโลหะ ชั่งเงิน 95 ส่วน ทองแดง 5 ส่วน สำหรับหลอมเป็นโลหะผสมทำ ถม
2. ขั้นหลอมโลหะ ถ้าเป็นงานขนาดเล็กๆ จะใช้จอกหลอม ถ้าเป็นงานขนาดใหญ่ที่โลหะมีน้ำหนักตั้งแต่ 20 บาท ขึ้นไป จะใช้เบ้าหลอมหรือใช้เตาถ่านหรือเตาไฟฟ้า เพราะหลอมได้สะดวกและแม่นยำดี การหลอมจะดีหรือใช้ได้เพียงใดนั้น ใช้วิธีการสังเกตสีของโลหะว่าละลายผสมเข้ากันดีหรือไม่ การหลอมต้องใช้น้ำประสานทองใส่ผสมลงไปในขณะหลอมด้วยและใช้ถ่านไฟคนหรือกวน ถ้าโลหะผสมกันดีแล้วจะเป็นสีม่วง และผิวเรียบเกลี้ยงเป็นเงามัน แล้วเทลงรางออกเป็นแผ่นเงิน
3. ขั้นขึ้นรูป นำแผ่นเงินมาดัดหรือตีแผ่ให้เป็นรูปภาชนะต่างๆ หรือรูปพรรณต่างๆตามที่ต้องการให้มีความหนาพอสมควร ในขั้นตอนนี้ต้องใช้เวลานานมากกว่าขั้นอื่นๆ เพราะโลหะแข็งมากและใช้มือทำตลอด ( จะไม่ใช้เครื่องจักรช่วยเลยถ้าเป็นเครื่องถมนครแท้ )
4.ขั้นเขียนลายเมื่อสร้างรูปพรรณต่างๆแล้วก็ขึ้นลวดลายตามต้องการลงไปบนภาชนะหรือรูปพรรณนั้นๆ หลักการเขียนลวดลายนั้นใช้วิธีการแบ่งส่วนทั้งซ้ายและขวาให้เท่าๆกันโดยใช้วงเวียนแบ่งเส้น แบ่งช่วง และแบ่งครึ่งเขียนไปเรื่อยๆ จนได้ลวดลายละเอียดตามความเหมาะสม
5. ขั้นแกะสลักลาย หรือการตอกลาย ช่างจะทำความสะอาดและแต่งผิวรูปพรรณให้เรียบแล้วแกะหรือการตอกลายเป็นรอยลึกลงไปตามลวดลายที่เขียนไว้ โดยไม่ให้ผิวโลหะหลุดออกมาเป็นชิ้นๆและสลักให้มีรอยนูนดุนออกไปอีกด้านหนึ่ง ส่วนที่แกะสลักลวดลายนี้เป็นพื้นที่ที่จะถูกเคลือบด้วยยาถมต่อไป
6. ขั้นเก็บรูปพรรณ ในขั้นแกะสลักรูปทรงและผิวรูปพรรณอาจจะมีตำหนิบ้าง เมื่อแกะสลักเสร็จจึงต้องแต่งผิวให้เรียบร้อยแต่งทรงรูปพรรณ ให้ได้ศูนย์หรือสมดุลเหมือนเดิม จากนั้นก็ทำความสะอาดอีกครั้งหนึ่ง การทำความสะอาดจะขัดด้วยกรดอ่อนๆ โดยใช้กรดผสมกับน้ำอัตราส่วน 1:4 ต้องขัดส่วนที่จะลงยาถมให้สะอาดเป็นพิเศษ ขัดจนเป็นเงามัน ไม่มีคราบสีน้ำตาลเจือปนอยู่เลย
7. ขั้นลงถม ต้องใช้น้ำยาถมที่เตรียมไว้แล้วละลายด้วยความร้อนสูงพอสมควร โดยให้สังเกตว่าน้ำยาถมนั้นมีลักษณะเกือบแดง แล้วใช้น้ำยาถมที่ละลายแล้วนี้แปะลงไปบนร่องลวดลายที่แกะสลักไว้ จะเห็นได้ว่าน้ำยาถมจะแล่น หรือไหลไปตามร่องนั้นจนทั่ว โดยการใช้ไฟ “เป่าแล่น ”
การลงยาถมที่ดีนั้นไม่ได้ลงครั้งเดียว ต้องลงถมถึง 2-4 ครั้ง โดยครั้งแรกลงแต่พอประมาณครั้งต่อๆมาลงยาถมให้เต็มร่องลวดลายที่ได้สลักเอาไว้
8. ขั้นตกแต่งถม เมื่อลงยาถมกระจายเต็มลวดลายทั่วทุกส่วนดีแล้ว ก็ทิ้งรูปพรรณนั้นให้เย็น แต่ห้ามนำไปแช่น้ำ เพราะโลหะจะหดตัวอาจจะแตกได้ หรือถมหลุดออกเป็นชิ้นๆได้ เมื่อเย็นดีแล้วใช้ตะไบถูหรือใช้เหล็กขูดแต่งยาถมที่ไหลล้นออกมาจากร่องสลักบนส่วนที่ไม่ต้องการมียาถมออกมาให้หมด แต่งผิวให้เรียบด้วยกระดาษทรายจนกระทั่งเห็นลวดลายหรือปรากฏขึ้นชัดเจน ดีหมดทุกส่วน และผิวของส่วนถมจะไม่มีรูพรุนหรือจุดที่เรียกว่า “ ตามด” ต้องมีถมอยู่เต็มสนิท ไม่มีช่องที่จะมองเห็นเนื้อโลหะพื้นที่เรียกว่า “ พื้นขึ้น ”
9. ขั้นปรับปรุงแต่งรูปทรง ในขณะที่ลงยาถมนั้น รูปพรรณหรือภาชนะต้องถูกความร้อนสูงเผาอยู่เป็นเวลานานพอสมควร จนกว่าจะเสร็จจากการลงยาถมแต่ละครั้ง ดังนั้นรูปลักษณะของรูปพรรณอาจบิดเบี้ยว คดงอไปจากเดิมไม่มากก็น้อย ด้วยเหตุนี้เมื่อเสร็จจากการลงยาถมแล้วต้องมีการปรับแต่งรูปให้มีรูปลักษณะคืนสภาพเดิม
10. ขั้นขัดผิวและแกะแร เมื่อปรับแต่งรูปแล้ว พื้นผิวยังคงหยาบกร้านและด้านต้องขัดผิวด้วยกระดาทรายละเอียดและถูด้วยถ่านไม้เนื้ออ่อนจนเกลี้ยง ถ่านไม้ที่ใช้ถูเป็นถ่านไม้สุกคล้ายถ่านหุงข้าวแต่เนื้ออ่อน เมื่อถูเกลี้ยงจนได้ที่แล้วก็ขัดผิวทั่วๆ ทั้งหมดด้วยเครื่องขัดและยาขัดโลหะอีกครั้งหนึ่งแล้วล้างให้สะอาดและเช็ดให้แห้ง หลังจากนั้นถึงขั้น การแกะแรลวดลาย หรือการแรเงาตกแต่งลวดลาย อ่อนช้อยสวยงามจึงต้องเป็นงานฝีมือของ “ ช่างแกะแร ” ทำหน้าที่สลักหรือแกะแรส่วนรายละเอียดของภาพต่างๆ ให้ปรากฏชัดเจนขึ้น
credit-นครหัตกรรม
